Stel je voor, je zou vandaag een aantal oplossingen mogen verzinnen voor de problemen die je ervaart in je dagelijkse leven. Zou je dan dezelfde oplossingen verzinnen, of zou je het compleet anders doen? Zouden we single-use plastic opnieuw uitvinden? Zouden we pesticiden opnieuw toepassen?
Soms zijn de oplossingen waar we aan gewend zijn het resultaat van omstandigheden in het verleden die toen heel logisch leken, maar met de huidige tijdsgeest dat helemaal niet meer zijn. Willen we dan blijven vasthouden aan het oude of investeren in het nieuwe?
In dit blog geef ik een beeld over hoe de papierindustrie is ontstaan, wat het huidige effect daarvan is op onze planeet en hoe een nieuwe industrie er - theoretisch - uit zou kunnen zien.
Als je kijkt naar de ontwikkeling van de papierindustrie in Nederland, kun je een duidelijke trend zien met de opkomst van de industrie. Papier was destijds een restproduct bij boerenbedrijven; van oude gewassen of vodden werd papier gemaakt. Daarvoor werden de vezels vrijgemaakt uit de gewassen of kleren en werd er met water een vel van gemaakt (kort door de bocht). Bij de opkomst van stoommachines kon dit proces worden versneld en daarvoor waren meer vezels nodig. Bomen kwamen om de hoek kijken. Door de beschikbaarheid van machines en bomen, zag je een bijna 90x daling in de prijs van papier, waardoor papierproductie een vlucht nam. Papier werd ineens wijd en verbreid beschikbaar en werd voor meer en meer toepassingen gebruikt.
Deze week hoorde ik een verhaal over Mansa Musa, de rijkste man die ooit heeft geleefd. Hij bezat rond 1300 meer dan 50% van al het goud op de planeet en alles in zijn hele kasteel was gebouwd van goud. Hij had in zijn tijd ook de grootste bibliotheek met de meeste boeken. Hij had er maar liefst 1000. Volgens mij overtreft mijn boekenkast dat bijna. De drukkunst en papier waren destijds dus helemaal niet zo toegankelijk en heel speciaal. In de tijd van Mansa Musa was papier schaarser dan goud.
Waar papier voor sommige koningen ooit schaarser was dan goud, is dat vandaag de dag totaal niet meer zo. Papier is tegenwoordig een van de meest gebruikte grondstoffen en wordt voor veel producten toegepast. Volgens sommige bronnen behoort het zelfs tot de top 5 meest gebruikte grondstoffen. De papier- en kartonproductie in Europa is daarmee ook maar liefst €115 miljard groot. Lees: dit is papier en karton (halffabricaat) voordat het naar een producent gaat om er iets op te bedrukken of er een verpakking van te maken. Wereldwijd gaat dit zelfs richting de €500 miljard.
In slechts een paar honderd jaar tijd is papier van een van de meest schaarse grondstoffen gegroeid naar een van de meest gebruikte. En dat heeft een grote impact. Papier en karton zijn nou eenmaal geen plakjes boom. Om bomen te verpulpen, komen deze in grote baden met water en chemicaliën terecht. De cellulose zijn de vezels (circa 30-40%) die nodig zijn voor papier. De andere 60-70% zijn lignine en hemicellulose, samen bekend onder de naam “black liquor”. Deze vloeistof wordt vaak gebruikt als brandstof (voor papierfabrieken), want naast water en bleek, moet er ook behoorlijk wat energie zo’n papierfabriek in. Uiteindelijk, na behoorlijk wat energie, bomen, water en bleek, hebben we een velletje papier.
En een velletje papier.. Dat gebruiken we dan 1x en dan gaat het naar de papierbak. En het lastige is, recycling geeft het idee dat we iets goeds doen voor het milieu. En ergens is dat ook waar. Want recyclen is veel beter dan weggooien. Maar tegelijkertijd geeft het ook een dubbele boodschap, want met recycling ben je relatief goed bezig, maar wel alsnog met een grote impact.
In Nederland doen we het al helemaal goed qua recycling. De meeste papiervezels worden teruggewonnen en daar maken we soms nog papier van, maar meestal karton. Het karton dat we kennen komt ook voor 95% uit gerecyclede stromen. Best goed. We verpakken onze producten dus eigenlijk in ons papier zou je kunnen zeggen. Helaas zit er een maar aan.
Want naast de vezels en het pulp is de enorme “maar” het energie- en waterverbruik. Papier en karton zijn in die zin niet “cradle to cradle” omdat je relatief veel nieuwe grondstoffen moet toevoegen. Er moet meestal wel 50% aan nieuwe pulp worden ingemengd (want vezels worden korter bij recycling) en om van oud papier naar gerecycled karton te gaan, mag je weer door hetzelfde productieproces heen als het maken van papier. Lees: enorme bakken met water en bleek, waar veel energie bij mag.
Nou, met al deze kennis ga je wel nadenken. Is het verstandig om bomen (en dus bossen) te gebruiken voor papier en karton, of kunnen we andere grondstoffen identificeren? Moeten we papier en karton blijven maken als “wegwerp” producten of moeten we ons gaan focussen op hergebruik? Kunnen we een afvalsysteem verzinnen dat minder nieuwe grondstoffen nodig heeft?
Als je het mij zou vragen hoe een nieuw papiersysteem eruit zou zien, even daargelaten dat we “vast” zitten in een systeem, dan zou ik hem als volgt beschrijven:
Steenpapier bestaat voor het grootste gedeelte (tot wel 80%) uit kalksteen. Bij de huidige fabrikant is dit een afvalproduct uit de mijnindustrie. Dit wordt ingemengd met HDPE, een plastic (iew gadver), maar een voor het milieu en mens onschadelijk plastic. Steen is een veelvoorkomende grondstof op onze planeet en ook overal in de wereld beschikbaar, en zelfs vaak als afval. HDPE is ook te maken uit gerecyclede stromen of uit suikerriet (braskem) en daarmee dus ook beschikbaar als reststroom.
Het huidige steenpapier heeft een cradle to cradle zilver certificaat. Wat betekent dat er in de fabriek geen afval wordt gecreëerd. Doordat steenpapier geen vezel heeft, wordt deze ook niet korter en kan deze veel makkelijker, zonder extra water en energie, weer ingemengd worden om nieuw papier van te maken.
Afvalpapier kan dus 1 op 1 ingemengd worden met nieuw papier, zonder dat er andere reststromen zijn en zonder dat er extra grondstoffen nodig zijn om het weer in die vorm te krijgen.
Waar we naar mijn idee naar moeten gaan kijken zijn een aantal punten. We moeten afvalstromen lokaal identificeren in Nederland, bijvoorbeeld een gerecyclede plastic stroom vanuit de waterzuiveringsbedrijven, in combinatie met bouwafval of een stroom van kalk. Hier kunnen we papier en karton van gaan maken, waarmee we producten maken die we langer gebruiken. Papier dat we herschrijven, omdozen in distributie die we hergebruiken, e-commerce verpakkingen met statiegeld en ga zo maar door. Steviger papier en karton, dat we langer gebruiken. Daardoor hebben we minder impact bij de productie, creëren we minder afval (dus we hoeven minder nieuw te maken) en het afval dat we creëren kunnen we relatief makkelijk weer verwerken.
Conclusie het systeem kan en moet anders. Hoe lang gaan we nog wachten. De oplossingen zijn al meer dan tien jaar beschikbaar, alleen niet breed beschikbaar. Werken jullie mee aan een circulaire industrie?